De speech van de koning

Een Historische Speech?

Op gevaar af voor een zuurpruim te worden uitgemaakt kan ik het niet laten een paar opmerkingen over de veel bejubelde speech van Willem-Alexander op de Dam te maken. Al die lovende, lyrische commentaren die reppen van een ‘historische toespraak’, verbazen me.
Als je er goed naar kijkt, stelt het weinig voor. De laatste tijd zie ik steeds vaker dat alles wat de koning zegt – hoe voorspelbaar ook – met applaus wordt ontvangen. Hoe kan dat?

Wijlen hofbiograaf Cees Fasseur was erg voor de monarchie omdat een troonopvolger zich zijn halve leven lang kan voorbereiden op het koningschap. Zo sla je geen modderfiguur bij een diner omdat je precies weet hoe je je bestek moet hanteren. Als je al die gekozen presidenten ziet klungelen met hun eetgerei weet je dat Fasseur gelijk had. Te weinig voorbereid. Willem-Alexander eet inderdaad netjes maar speechen (wat ook bij de voorbereiding op het koningschap hoort) heeft hij nooit onder de knie gekregen. Houterig leest hij van de autocue voor; of hij leest – zoals op Koningsdag – zijn dankwoord van papier. Toch worden zijn teksten (veelal geschreven door zijn vaste speechschrijver Jan Snoek) tegen de klippen op geroemd. Wat hij ook zegt. Zo zou zijn eerste kerstspeech als koning volgens De Telegraaf  nog lang in de Nederlandse gemeenschap ‘nadreunen’.

Zijn toespraak gisteren, dodenherdenking 2020 op een uitgestorven Dam, was volgens de media een historische mijlpaal. De koning had zich kritisch uitgelaten. Op de nieuws-site van het NOS journaal vielen woorden als ‘oprecht’ en ‘zeer indrukwekkend en krachtig’. Verslaggever Koninklijk Huis Kysia Hekster: ‘Hij heeft zich nooit op deze manier uitgelaten over zijn overgrootmoeder en is het eerste lid van het koningshuis dat zich hier zo expliciet over uitspreekt.’

Het AD sprak van een ‘historische toespraak’ en een ‘adembenemend goede toespraak’.  Die laatste opmerking was van PvdA-leider Lodewijk Asscher.
Kan de koning bij mij dan helemaal niets goed doen? Jawel. Maar dit is allemaal zo mateloos overdreven. Dat de dochter van Sobibor-overlevende Jules Schelvis het niet droog hield omdat haar vader werd aangehaald door de koning snap ik heel goed. Het gaat mij om de woorden die hij aan zijn overgrootmoeder koningin Wilhelmina wijdde en die nu zo gigantisch worden uitvergroot.

Wat zei de koning in zijn toespraakje van 662 woorden over zijn overgrootmoeder? Hij zei dat mensen zich in de steek gelaten voelden en onvoldoende gehoord. Evenmin voldoende gesteund ‘al was het maar met woorden.’  Dan komt de veelgeroemde passage: ‘Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet.’ Meer heeft hij niet gezegd, of het moet zijn dat hem dat niet losliet.

 

Hij besteedt vier woorden aan zijn overgrootmoeder, maar ontkracht dan zijn eigen woorden weer grotendeels met de opmerking dat ze ‘toch standvastig en fel in haar verzet’ was. Zeven woorden om haar nalatigheid te vergoelijken. Maar die verontschuldiging is klinkklare onzin, want hoe kun je standvastig en fel in je verzet zijn vanuit Londen, waar ze al enkele dagen na het uitbreken van de oorlog naar toe was gevlucht? Toen er nog gevochten werd en soldaten in haar naam sneuvelden?

Toen de bevolking zich ontzet toonde over haar smadelijke vlucht heeft Wilhelmina geprobeerd haar vluchtgedrag in een ander daglicht te plaatsen. Ze had helemaal niet naar Engeland willen vluchten. Het was haar als het ware overkomen. Het Engelse marineschip waarop ze zat, had haar tegen haar wil naar Engeland overgevaren. De vraag is natuurlijk waarom ze aan boord van die Engelse boot is gegaan. En waarom ze ruim voor haar vlucht veel geld naar Londense banken had overgemaakt.

Willem-Alexander is inderdaad de eerste in zijn familie die enkele woorden aan het vluchtgedrag van zijn overgrootmoeder wijdt (lof!), maar dat ‘standvastige’ en ‘felle verzet’ had hij (of Jan Snoek) beter voor zich kunnen houden. In een historische speech hoort geen historische onzin.

/3 Reacties/door

De zware jas van Beatrix

Ongetwijfeld heb ik een masochistische inslag. Want wie kijkt als overtuigd republikein nou naar een documentaire (in vier delen) over prinses Beatrix, voormalig koningin der Nederlanden? Wat heb je eraan en wat moet je er mee? In ieder geval heeft het mijn weerzin van de monarchie op peil gehouden. Niet versterkt, dat gaat al sinds lang niet meer.

In de documentaire merk je aan alles dat het moeilijk was mensen te vinden die zich wilden laten interviewen. Beatrix zelf wilde niet meewerken. Personen die eventueel van plan waren mee te doen, zagen er toen ook maar van af. Wat overbleef was een beetje het tweede garnituur.
Mensen die Beatrix na staan, wilden niet omdat het nu eenmaal not done is over haar te praten. Je praat met haar, niet over haar. Een verkeerd woord en ze kijkt je nooit meer aan. De mensen die zich wel lieten strikken maakten niet de indruk tot de intimi van Beatrix (of wijlen prins Claus) te horen, al probeerden ze wel die indruk te wekken. Afgezien misschien van hofdame Miente Boellaard. Maar zij zei, als puntje bij paaltje kwam, op cruciale momenten eigenlijk niets.  Als er tussen al het lakeien-gekakel eens iets aan de orde kwam, dat mogelijk de moeite waard was, volgde er geheid een diepe stilte. De hofdame zei in die gevallen gewoon dat ze er niet op in wilde gaan.

Er werd heel veel en buitengewoon bedachtzaam gezwegen in de serie. Neem priester en theoloog Huub Oosterhuis. Ik was telkens weer bang dat hij voor de camera was ingedut. Totdat hij plotseling een paar  woorden zei, die pareltjes waren van intense doordachtheid. Ook rabbijn Soetendorp sprak aarzelend en woog ieder woord. Kennelijk was ook hij als de dood iets verkeerds te zeggen. Dat deed hij niet. Hij had sowieso weinig te melden. Een kenmerk dat aan vrijwel iedere geïnterviewde in deze serie kleefde.

De serie steunt sterk op de biografie van Jutta Chorus, die nauw bij de productie van de serie betrokken is geweest. In haar boek Beatrix. Dwars door alle weerstanden heen (2013) stond evenmin veel nieuws. Als de mensen die ze interviewde weer eens overliepen van bewondering voor Beatrix, vroeg ze nooit door hoe dat nou kwam en waarom ze zich zo slaafs opstelden. Justine van Lawick, klinisch psycholoog, die Chorus voor haar boek had geïnterviewd, dook ook in de serie weer op.

Beatrix had haar en enkele anderen uitgenodigd voor een brainstormsessie in haar paleis. Ze wilde beter zicht krijgen op wat er in de samenleving leefde. Ze voelde aan dat er onbehagen heerste, waar ze echter geen vat op kreeg. Van Lawick was volkomen van de wap, dat ze bij de Majesteit op bezoek mocht. En zoals de koningin zich had voorbereid op het gesprek. Echt ongelooflijk. Ook van haar medebezoekers kende ze de achtergronden. Ze scheen te denken dat Beatrix die info zelf bij elkaar had gescharreld. Aan het bataljon hulptroepen dat de koningin op alle mogelijke gebieden terzijde staat, had ze kennelijk nooit gedacht. Van Lawick had inhoudelijk nog steeds bitter weinig te melden.

De documentaire komt er grofweg op neer dat Beatrix een perfectionist was, die over alles controle wilde houden. Van haar functioneren als koningin weten we in feite niets af.  De ministeriële verantwoordelijkheid staat dat niet toe. De ministers zijn verantwoordelijk voor alles wat ze doet (en nalaat).  De documentaire maakt ons op het punt van functioneren niets wijzer. Macht had ze niet; wel veel invloed. Die invloed strekt zo ver als de premier toestaat. Als hij zijn rug recht houdt en op zijn strepen staantkan de Majesteit weinig beginnen. De documentaire gaat daar volledig aan voorbij.

Een koning(in) kan dreigen met aftreden, maar tot dusver is er geen monarch geweest, die vrijwillig de kroon aan de wilgen hing. Gedreigd is er genoeg. De baan is echter te lucratief en het salaris (‘uitkering’) te buitensporig om zo maar te stoppen. Ook de secundaire arbeidsvoorwaarden zijn zo buitengewoon riant, dat de koning zich wel tien keer bedenkt om de boel in de steek te laten. De Oranjes beschikken over vier paleizen, ze kunnen vrijwel onbeperkt kosten declareren en ze reizen gratis in alle denkbare vervoersmiddelen (van trein tot vliegtuig). Het is niet voor niets dat het voortbestaan van de monarchie altijd hun hoogste prioriteit is.

Beatrix dreigde overigens niet met aftreden. Ze draaide de zaak om en dreigde niet aan te zullen treden. Dat is niet ongewoon in de Oranje familie. Willem III deed dat ook, maar hij liet zich maar al te graag overtuigen toch de kroon op te zetten.

Midden jaren zeventig speelde de Lockheed-affaire. Prins Bernhard had zich corrupt getoond en moest op de een of andere manier worden ‘bestraft’.  Als Bernhard gevangenisstraf zou krijgen omdat hij zich had laten omkopen door Lockheed zou Beatrix weigeren – beweerde ze althans –  de troon te aanvaarden. Haar moeder, koning Juliana, had namelijk gezegd te zullen aftreden als haar man de bak in moest. Juliana was vermoedelijk inderdaad afgetreden. Ze was toch al op leeftijd en dacht al langer na over abdiceren. Bovendien: het was geen leuke idee koningin te zijn als haar man in bak zat. ‘Uw man is niet meegekomen, Majesteit?’ ‘Nee, die zit in de bak’.

Premier Den Uyl wist drommels goed dat hij Bernhard niet voor de rechter kon sleuren, wilde hij geen politieke zelfmoord plegen. Daarom was zijn insteek vanaf het begin dat Bernhard niet strafrechtelijk zou worden vervolgd. De zogenaamde dreiging van Beatrix gaf Den Uyl een aangename manoeuvreerruimte.

In de Commissie van Drie die Bernhards corrupte gedrag moest onderzoeken was er even sprake van dat een lid van de Hoge Raad zitting zou nemen. Dat ging niet door omdat hij gehouden zou zijn criminele feiten (en die waren er in het geval van Bernhard) bij het OM te melden. Dat was niet de bedoeling. Met spoed werd hij van de kandidatenlijst gehaald. Gerechtelijke vervolging was bij voorbaat uitgesloten.

Als die dingen komen in de documentaire niet voor. Er wordt wel over Lockheed gepraat door oud-minister Bram Stemerdink. Hij doet dat in de sfeer waarvan de hele documentaire doordesemd is, namelijk een kritiekloze, diepe bewondering en eerbied voor Beatrix (harde werker, perfectionist etc.) en het koningshuis. Er valt geen onvertogen woord.

Stemerdink beweerde zelfs dat Beatrix’ dreiging haar moeder niet te zullen opvolgen, de doorslag had gegeven om Bernhard niet voor de rechter te brengen. Dat is onzin.

Maar het is wel de onzin die de NPO, steunpilaar van de monarchie door dik en dun, is toevertrouwd te produceren. Luister maar eens naar een verslag over het koningshuis van Kysia Hekster of Astrid Kersseboom. Beide dames schieten bij die gelegenheden volautomatisch in een staat van langdurige, orgastische vervoering. Het is iets wat je ook bij Jeroen Snel van het royaltyprogramma Koud Bloed kunt zien.

Alles wat Beatrix doet in deze documentaire is als vanzelfsprekend briljant. Of het nou praten is, glimlachen, handen schudden of niet zweten. Ze doet alles professioneel. Zo nodig kan ze heel menselijk overkomen en ze bezit zelfs de capaciteit om verdriet en medeleven te tonen. Zoals ze begaan was met de slachtoffers van de vuurwerkramp in Enschede. Het wordt ons met diepe eerbied verteld. Het hoort natuurlijk gewoon bij haar werk als koningin en ze deed dat inderdaad professioneel. Over haar verdriet bij het overlijden van haar echtgenoot en zoon Friso raakt de documentaire ook niet uitgepraat. Ze ging gewoon dóór, werd met verbazing en eerbied geconstateerd. Zó bijzonder.

Binnen twee weken was ze weer aan het werk. Dat zijn de meesten die iets dergelijks vreselijks overkomt. Het is allemaal in cao’s en dergelijke geregeld. Na een week of zo moet iedereen weer aan de bak. Het is ook het verstandigste wat je kunt doen.  Maar bij Beatrix, als koningin, wordt daar een enorme ophef van gemaakt. Onvoorstelbaar hoe ze dat deed. Bovenmenselijk. Maar ja, de plicht riep. Het enige wat ze had gedaan, was zich normaal menselijk te tonen.

Ook in de kleinste dingen was ze fantastisch en niet te overtreffen. Neem bijvoorbeeld grafisch ontwerper Irma Boom. Ze kreeg opdracht een logo voor het prins Claus fonds te ontwerpen. Claus vond het resultaat prachtig, maar wilde toch goedkeuring van Beatrix. Voordat Boom het wist, werd ze gesommeerd naar het paleis te komen, waar Beatrix haar stevig onderhanden nam. Het ging vooral over het kroontje in het ontwerp. Twee uur lang hamerde Hare Majesteit er bij mevrouw Boom in dat de kroon niet iets is om mee te spelen.

Boom vond dat een uitstekend argument, en als iemand een goed argument heeft ‘breng daar dan maar iets tegen in’. Met een kroon speel je niet, had Hare Majesteit benadrukt. En wie kon dat beter weten dan Beatrix? Zij moest als staatshoofd de kroon beschermen. Zij wás de kroon. Volgens de nog steeds verbouwereerde mevrouw Boom was er geen speld tussen de krijgen.

Claus zelf wilde helemaal geen kroon, maar hij liet zijn vrouw haar gang maar gaan. Het geëmmer over dat kroontje – een totaal onbenullig onderwerp – ging maar liefst zes minuten door.

Wie aandrang mocht voelen de serie alsnog te bekijken, moet dat zeker doen. Geheel onbedoeld leggen de makers de volmaakte onbenulligheid van het ‘moderne’ koningschap bloot.

/6 Reacties/door

Het Huis van Oranje Nassau in fotomontages

Collages van Jos Deenen

Een foto zegt meer dan duizend woorden.
Wie de fotocollages van Jos Deenen aanschouwt, zal dat getal aan de krappe kant vinden. Zijn werken over het Oranjehuis, fascisme, religie, de waan van de dag en economische en maatschappelijke misstanden, hebben grote zeggingskracht en staan garant voor het opwekken van emoties. Dat heeft hij gemeen met John Heartfield, die in de jaren twintig en dertig met zijn maatschappijkritische foto-montages velen enthousiast maakte.

Heartfields collages kwamen echter niet zomaar uit de lucht vallen. Het was Pablo Picasso die reeds in zijn kubistische periode de politieke collage in de moderne kunst introduceerde. Voor zijn collage La bouteille de Suze uit 1912, knipte Picasso verschillende teksten uit de krant die handelden over sociale opstanden en de verschrikkingen van de Eerste Balkanoorlog. Na de Eerste Wereldoorlog kwam de door de Franse kubisten ontwikkelde collage voor de Duitse Dadaïsten dan ook als een geschenk uit de hemel. Vooral nadat Adolf Hitler aan de macht was gekomen ging Heartfield, net als Deenen typograaf van huis uit, vol op het orgel. Voor de Arbeiter Illustrierte Zeitung ontwierp hij tientallen titelpagina´s waarmee hij, met gevaar voor eigen leven, de fascisten, hun protegés en propagandapers te lijf ging.

In Nederland is de monarchie, met hun historische band met het fascisme, ook een heikel onderwerp. Er lijkt een stilzwijgende overeenkomst te bestaan om het koningshuis uitsluitend positief te benaderen.
Kranten, radio en televisie berichten zelden of nooit op een zakelijke manier over de familie van Oranje. Alles wordt breed en zeer welwillend uitgemeten; zelfs de meest banale onbenulligheden van de Royals krijgen we als iets bijzonders gepresenteerd. Van een normale, nuchtere berichtgeving is geen sprake.

Toen koningin Beatrix haar troonsafstand aankondigde, transformeerde Nederland voor een paar dagen in het equivalent van Noord-Korea. De media juichten eensgezind over haar fenomenale prestaties, en hoe je ook zocht naar een kritische noot: die was er niet. Haar werkkracht, haar dossierkennis, haar inlevingsvermogen en haar inzichten; niemand zou dat ooit kunnen overtreffen. Als dictator Kim Jong-un van Noord-Korea bij ‘verkiezingen’ 99 procent van de stemmen achter zich krijgt, zeggen we dat hij de uitslag gemanipuleerd heeft. Als wij in koor unisono Beatrix bejubelen, vinden we dat heel normaal.
Een discussie over de monarchie is nauwelijks mogelijk. Daarom is het werk van Deenen zo verfrissend. Hij dwingt je na te denken, wat een heilzame uitwerking kan hebben. Collages geven per definitie een gemanipuleerde realiteit weer, maar de sprookjes die ons over de zegeningen van de monarchie worden aangesmeerd, hebben helemaal niets te maken met welke realiteit dan ook.

In tegenstelling tot de media drukt Deenen ons met de neus op de feiten. Hij is de boze wolf die het sprookje van het koningshuis verscheurt. Zijn concept is tamelijk eenvoudig: hij is direct en hij noemt de dingen bij hun naam.
De media kleuren hun berichtgeving over de monarchie graag oranje. Een goed voorbeeld is het interview  dat Wilfried de Jong koning Willem-Alexander afnam ter gelegenheid van diens vijftigste verjaardag.
De Jong kreeg allerwegen lof toegezwaaid voor zijn vraaggesprek, dat inderdaad een spontane indruk maakte, maar dat tot in detail was geregisseerd. Beide heren speelden hun rol echter met verve, zodat de would be spontaniteit van het scherm afspatte. Maar in werkelijkheid was er niets aan het toeval overgelaten. De RVD is daar heel bedreven in.

De kijkers waren ontroerd dat de koning verdriet had gehad over het tragisch overlijden van zijn broer Friso. Het zou raar zijn geweest als dat niet zo was, maar alles wat de koning zegt en doet (of juist nalaat) is nu eenmaal bijzonder. Héél bijzonder zelfs.
Nederland kreeg het gevoel eindelijk de mens achter de koning te hebben ontdekt. Onzin natuurlijk. Wij, zijn onderdanen, mogen helemaal niets weten over zijn manier van regeren of hoe hij überhaupt over staatszaken en politiek denkt. De koning staat boven de partijen – zo wordt ons voorgehouden – en alles wat hij met zijn ministers overlegt, is staatsgeheim. Dat heet de ‘eenheid van de Kroon’. De koning mag natuurlijk wel zeggen dat hij van sport houdt. Dat is ongevaarlijk en het kan zijn status niet aantasten. Maar bekennen dat hij bijvoorbeeld geen spruitjes lust, zal hem worden afgeraden omdat zoiets slecht zou kunnen vallen bij de tuinbouwbranche. Alles kan gevoelig zijn zodra het de koning of zijn familie raakt. Zelfs spruitjes.

In Nederland weigeren we te erkennen dat de monarchale staatsvorm een verschijnsel uit de grijze oudheid is dat hoognodig aan vervanging toe is. Maar zolang ruim 65 procent van de bevolking al zwijmelt bij de gedachte aan het koningspaar, blijft een meer reële benadering van ons staatsbestel een utopie. Het blijft vechten tegen de bierkaai. Laten we hopen dat de strijd van Deenen om onze ogen te openen mettertijd zijn vruchten zal afwerpen.

LuckyTV heeft laten zien dat een satirische aanpak van het koningschap niet werkt. Het miniprogramma, dat als onderdeel van een talkshow op tv wordt uitgezonden, neemt geregeld Willem-Alexander (‘Willy’) en zijn vrouw Máxima (‘Máx’) op de korrel. Willy praat plat Haags en Máx heeft een gierende lach en een accent dat haar afkomst uit een exotisch buitenland verraadt. LuckyTV spaart het koningspaar niet, maar het effect is precies tegenovergesteld van wat je zou verwachten. Het programma manoeuvreert het stel in de positie van koninklijke underdogs en dat levert hen veel sympathie op.

Zo moet het dus niet en zo pakt Deenen het ook niet aan. Hij beseft dat je moet schokken en treiteren. Dat hij de oranje-adepten zonder omwegen duidelijk moet maken wat voor vlees er in hun koningskuip zit. De kunstenaar herinnert ons eraan dat de vader van Máxima deel uitmaakte van het moorddadige regime van George Videla. Vader Zorreguieta had met prins Bernhard gemeen dat ze beiden glashard logen over hun verleden. De prins over zijn tijd als nazi, terwijl Zorreguita altijd heeft volgehouden dat hij nooit iets heeft geweten van de tienduizenden moorden die de regering Videla op haar geweten had. Máxima geloofde de leugen van haar vader.

Prins Bernhard is voor mensen die de monarchie aan de kaak stellen een geschenk uit de hemel (waarin Deenen overigens ook niet gelooft). Als er iemand is geweest, die heeft laten zien dat hij alles wat niet kon of mocht aan zijn laars lapte, dan was dat Bernhard wel. Maar hoezeer Zijne Koninklijke Hoogheid zich ook misdroeg, zijn misstappen werden met de mantel der liefde bedekt.

Bernhard was lid van de Duitse nazipartij, maar heeft dat zijn leven lang ontkend. Typerend genoeg putte zijn grote aanhang zich uit in verontschuldigingen. Ach die arme Bernhard, partijlid, hij had waarschijnlijk geen andere keus. Het moet hem opgedrongen zijn. De historicus die het nieuws bracht, moest het ontgelden. De prins ging vrijuit.
Bernhard was gek op geld, en had tegelijkertijd een hekel aan betalen. Dat hij door en door corrupt was, weten we sinds de Lockheed-affaire.  Maar Nederland haalde ook toen eendrachtig de schouders op. Wat had de prins niet allemaal voor ons land gedaan? Steevast was dat de reflexmatige reactie op de misstappen van de prins.

De waarheid is dat de prins niets noemenswaardig voor Nederland heeft gedaan, maar juist dát willen we niet horen. Wij herhalen het liefst de jubelverhalen die de prins over zichzelf heeft verzonnen en vervolgens heeft rondgestrooid. Met dank aan de pers.
Nederland heeft het graag over zijn moed, zijn dapperheid en zijn veronderstelde handelsgeest. Soms komen wat besmuikt zijn vele vrouwengeschiedenissen ter sprake. Dat daar ook wel eens een kind uit voortkwam, wordt weggewuifd. Ach ja, Bernhard was een beetje ondeugend.  OK, hij was een schuinsmarcheerder en hij ging wel eens vreemd. Maar welke man droomt daar niet van? Stiekem? Wees nou eerlijk!

Jos Deenen gebruikt prins Bernhard om te laten zien was er mis is met de monarchie. Hij doet dat vlijmscherp, maar ook met gevoel voor humor; zonder echter ooit zijn doel uit het oog te verliezen. Vers bloed voor Oranje gaat niet zachtzinnig om met de leden van het koningshuis. Om bijvoorbeeld te benadrukken dat koninklijke moedermelk niet anders is dan die van gewone vrouwen, transformeert de kunstenaar de borsten van Beatrix, dus van Hare Koninklijke Hoogheid zelve, in een stel enorme uiers, die hij vervolgens weinig flatteus over haar te dikke buik drapeert. Juist die groteske overdrijving laat zien dat de koningin ook maar een mens is.

Prins Bernhard is in Deenens werk vrijwel altijd getooid met een swastika. Het hakenkruis van de nazi’s heeft bij de prins ook een symbolische functie. Hij staat namelijk voor de levenslange leugen van Bernhard dat hij nooit iets met het nazisme te maken had gehad.

Aan het verse bloed dat de Oranjes de laatste eeuw binnenhaalden, het liefst uit het buitenland, zat altijd een luchtje. Prins Hendrik was een notoire hoerenloper, Bernhard was corrupt en loog tegen de klippen op, Claus viel mee op basis wat we tot dusver van hem weten,  en Máxima is de dochter van een vader die medeverantwoordelijk was voor tienduizenden politieke moorden. Dat mogen we haar vanzelfsprekend niet aanrekenen. Wél dat ze haar vader op zijn woord heeft geloofd.

Als men met Deenen over diens politiek geëngageerd werk in discussie gaat refereert hij graag aan een werk uit 1926 van Heartfields kompaan George Grosz: Die Stützen der Gesellschaft. In deze collageachtige compositie, die veel overeenkomsten vertoont met De Kruisdraging van Jheronimus Bosch, worden die zogenaamde steunen van de maatschappij weinig flatteus afgebeeld: de politicus, de militair, de clericus, de kapitalist en de journalist. Dit werd George Grosz niet bepaald in dank afgenomen. In 1918 was hij al eens wegens smaad en laster jegens der Reichswehr en blasfemie voor het gerecht gesleept. Tijdens de behandeling van die rechtszaak ontspon er zich een aardige dialoog tussen de voorzitter van de rechtbank, mijnheer Ohnesorge -what’s in a name- en George Grosz.
Een eeuw na dato is deze discussie over vrijheid van meningsuiting nog lang niet verzuurd:

Ohnesorge: “Bent U, mijnheer Grosz, achteraf nooit op het idee gekomen, dat de openbare zedelijkheid niet verstoord mag worden en niet vestoord zal worden, ook niet door kunstenaars?”
Grosz:  “Alleen al  door de tentoonstelling, van de  meest verschrikkelijke dingen uit mijn werken, waarvan men kan aannemen dat een deel van de bevolking zich er aan stoort, wordt er naar mijn mening een grote opvoedkundige prestatie geleverd (…) Bij het ontwerpen van deze dingen hou ik me niet bezig met wetten, maar werk ik vanuit de tijd en mijn eigen artistieke ik – waarbij ik de nadruk niet eens op ‘kunstenaar’ wil leggen, maar op mijn gevoelsindrukken, die mij misschien wel meer bedrukken dan andere mensen. En dan vraag ik mezelf niet af of ik iemand beledig, ik ervaar het als mijn persoonlijke missie…”

In 1994, een jaar vóórdat het door Bernhard verzwegen lidmaatschap van de NSDAP voorpaginanieuws werd, belandde Jos Deenen zelf in de cel. Hij was op het station in Venlo door de politie opgepakt omdat hij met hakenkruisvlaggen gelardeerde flyers uitdeelde met als titel: Was Prins Bernhard een SS-er? “Opruiende linkse propaganda…”,werd hem te kennen gegeven.

Jos Deenen, De geboorte van een universele déjá ervaring, 416 pagina’s, prijs € 35. Verkrijgbaar bij Grafisch Atelier de Franse Rebubliek, Parkstraat 33, Venlo of via josdeenen@home.nl
Tentoonstelling van zijn nieuwste werk: 7-28 maart in De Maaspoort, Oude Markt 30, Venlo.

                                  Dit artikel verscheen ook in Argus van 3 maart 2020

/0 Reacties/door

Willem-Alexander Waar blijven de excuses?

Het moet er eens van komen

De excuses van Rutte voor het optreden van de Nederlandse regering tijdens de oorlog zijn in joodse kring warm ontvangen. Maar het kan beter. Weliswaar wordt de regering gevormd door de ministers en de koning(in), maar Wilhelmina heeft zichzelf met haar overhaaste vlucht naar Engeland zo geblameerd dat het de huidige koning zou sieren namens zijn familie óók zijn excuses aan te bieden. De Oranjes negeerden wel vaker de ministeriële verantwoordelijkheid. In dit geval zou niemand dat de koning kwalijk nemen.

Het was een smadelijke vlucht. Temeer omdat kroonprinses Juliana nog op 8 mei 1940 had beweerd dat het huis van Oranje vijf eeuwen lang voor geen enkel gevaar was gevlucht en dat ook nooit zou doen: ‘Onze plaats is hier in Nederland. (…) We zullen nooit onzen post verlaten.’ Op 13 mei arriveerde Wilhelmina in Londen. Juliana was er al. De Familie had trouwens al twee keer eerder het hazenpad gekozen (in 1567 en 1795), maar dat terzijde.

Koningin Wilhelmina had toen ze vluchtte al een slechte staat van dienst wat joden betrof. Na de Kristallnacht(1938) zwol de stroom joodse vluchtelingen aan en dus de behoefte aan een vluchtelingenkamp. De keuze viel op de Veluwe maar Wilhelmina wenste, zo liet ze van haar vakantieadres weten, geen kamp in haar ‘achtertuin’. De keuze viel toen op Westerbork in het verre Drenthe.

Wilhelmina heeft altijd beweerd dat ze niet wilde vluchten. Het ‘overkwam’ haar door omstandigheden maar er zijn voldoende bewijzen dat haar vlucht was gepland.  Wilhelmina vluchtte apart van de ministers die niet eens wisten waar de koningin uithing. De vlucht was bovendien in strijd met de grondwet (artikel 21), maar wie dat te berde durfde brengen was een zeur. ‘Nood breekt wet’. De vlucht was niet alleen slecht voorbereid maar ook niet goed  doordacht. De regering had in 1937 weliswaar ‘Aanwijzingen’ voor ambtenaren laten opstellen voor het geval Nederland zou worden bezet, maar die waren zo vaag dat ze onwerkbaar waren. Wilhelmina en haar ministers in Londen hadden geen benul wat er in Nederland speelde. Alle verantwoording was afgeschoven op ambtenaren, maar die hadden weinig zin die op zich te nemen.Dus ging het mis.

In Londen trok Wilhelmina macht naar zich toe ten koste van de ministers. Haar praatjes voor radio Oranje zouden – zo wil de mythe – Nederland door de oorlog hebben gesleept. Nog daar gelaten dat dat pertinente onzin is, heeft Wilhelmina zich maar een enkele maal over de Jodenvervolging uitgelaten. Keer op keer viel ze de bezetter in ‘vlammende bewoordingen’ aan, maar niet als het om joodse medeburgers ging.
Interesseerde Wilhelmina het lot van de joden niet? Of zat er ook wat wrok? De joodse bourgeoisie droeg het koningshuis een warm hart toe, maar de veel grotere joodse arbeidersklasse telde sinds het einde van de 19e eeuw veel communisten en socialisten die de monarchie in principe afwezen. De instelling van Wilhelmina jegens politiek links was, zacht uitgedrukt,  afwijzend. Was de koningin wellicht een tikkeltje antisemitisch? Dat zou niet uitzonderlijk zijn. Volgens historicus Loe de Jong leden sommige ministers aan een vorm van ‘mild antisemitisme’. Op de manier zoals je ook wel antikatholieke sentimenten aantrof (waarvan Wilhelmina ook niet vrij was).

Journaliste en classica Henriëtte Boas bezocht Wilhelmina als Engelandvaarder. Ze kreeg strenge, protocollaire instructies: richt in geen geval het woord tot Hare Majesteit. Boas trok zich daar niets van aan. Op de vraag van Wilhelmina hoe het ging antwoordde ze ‘goed’, maar met de Joden in Nederland gaat het niet goed.’ Wilhelmina stond abrupt op: ‘Dat heb ik u niet gevraagd’ en liep weg.

Hoog tijd dus dat Willem-Alexander zijn excuses aanbied voor de laksheid van zijn overgrootmoeder. Want meer dan haar ministers was Wilhelmina hét gezicht van de regering.

                             Dit stukje verscheen eerder in Argus, 18 februari 2019

/1 Reactie/door

Oranje Werkt. Oranje Boven!

Geld, een bijbaan en een vliegtuig

We beseffen volgens de RVD  allemaal dat de koning op buitenlandse handels-missies gouden megacontracten binnenhaalt. Hij doet deuren opengaan die anders gesloten zouden blijven.
In het buitenland gaan ze meteen plat zodra Willem-Alexander zijn entree maakt en als Máxima haar glimlach toont, verdwijnt iedere gedacht aan winst achter de horizon. Normaal hebben juristen een jaar nodig om waterdichte contracten op te stellen, maar door de magie van het koningspaar is dat in een dagje gepiept. Alle juridische obstakels en fiscale hindernissen verdwijnen als sneeuw voor de Oranjezon.  Lachje, contract tekenen en Nederland heeft weer miljardenorders en extra werkgelegenheid.

Dat het echtpaar deuren kan openen die anders gesloten blijven is waar. Een eerlijk zakenman komt Saoedi-Arabië, Brunei of andere schurkenstaten niet binnen. Het zijn landen met een monarch die qua opvattingen in de duistere Middeleeuwen is blijven steken. Onze monarchie is een instituut dat zijn wortels heeft in diezelfde duistere Middeleeuwen en is daarom altijd welkom. Ons koningspaar is dik bevriend met de Saudische kroonprins Mohammed Bin Salman die vorig jaar opdracht gaf de dissidente journalist Kashoggi af te slachten. Daaraan dankt hij zijn bijnaam ‘de Slager’. Van fijne vrienden moeten we het hebben, zag je Máxima – voor een foto poserend met de Slager – stralend lachend denken.

Máxima is vaak op reis voor de Verenigde Naties als ambassadrice voor ‘inclusieve financiering’. Dat is zo vaag dat je het aan niemand kunt uitleggen, wat vermoedelijk de reden is dat je er verder weinig over hoort of leest. Het moet iets te maken hebben met geld en arme mensen die recht hebben op een eigen bankrekening. De VN dacht daarom meteen aan Máxima. Ze heeft verstand van geld en bovendien leert ze haar dochters zuinig met geld omgaan. Ze krijgen een luttel bedrag per week omdat ze het belang van geld moet leren kennen. Dat zal bij kroonprinses Amalia niet werken want zodra ze achttien wordt (in 2021), krijgt ze prompt anderhalf miljoen euro per jaar. Weg opvoeding.

Máxima krijgt 150.000 euro per jaar als VN-ambassadrice. Niet van de VN, maar van de Nederlandse regering. Daarvan gaat ze zo’n tien keer per jaar op reis. Dat is 15.000 euro per trip. Behalve die anderhalve ton krijgt ze van de staat 1.020.000 als inkomen en onkostenvergoeding.

Geen wonder dat het koningspaar een (duurzaam!) vliegtuig wilde. Alleen daarmee kan het alle zegeningen die het voor Nederland bewerkstelligt realiseren.
Dat het nieuwe vliegtuig brandstofzuinig is en verder zo groen dat zelfs Greta Thunberg er best in zou willen vliegen, zonder last van haar geweten te krijgen, spreekt voor zich.

Sinds afgelopen zomer heeft het echtpaar de beschikking over een Boeing 737 waarvoor
Willem-Alexander al een vliegbrevet had. Maar dat had vanzelfsprekend niets met de aankoop te maken. Met de uitstekende (en miljoenen goedkopere) alternatieven was echt van alles mis. Vliegend brandhout was het. W.A. wilde niet eens gezien worden met een brevet voor die rot kisten. Een eis was dat het toestel non-stop naar de overzeese gebiedsdelen kon vliegen. Dat kon de oude KBX niet en dat was gewoon te gek voor woorden.  Het toestel staat geregistreerd als PH-GOV. Het oude toestel heette PH-KBX naar koningin Beatrix. ‘GOV’ staat voor regering, wat zakelijker overkomt dan PH-KWA.

De koning heeft wel absolute voorrang als hij wil vliegen. Máxima iets minder, maar in de praktijk legt niemand haar een strobreed in de weg als ze een paar leuke schoentjes in Milaan wil scoren.

Bij de perspresentatie van de PH-GOV was alles groen, zakelijk en efficiënt wat de klok sloeg. Het toestel was véél zuiniger dan zijn voorganger. Logisch. Dat ding was twintig jaar oud en de techniek staat niet stil.

De oorspronkelijke 100 zitplaatsen zijn teruggebracht naar 24. Dat moest omdat er aan boord kei- en keihard wordt gewerkt. Dan moet je wel de ruimte hebben. Er is satellietverbinding, Wifi en de gebruikte materialen zijn op hun gewicht geselecteerd, want iedere kilo méér kost extra geld aan brandstof. Daarvan is het koningspaar tot in hun tenen doordrongen. Maar die tenen (plus de rest) moeten na dat keiharde werken wel even onder de douche. Dat was een complex probleem waarover ook Willem-Alexander (ex-watermanagement!) zijn hoofd heeft gebroken.

Dankzij veel technisch vernuft is het toch gelukt en kan de koning rechtop, in zijn volle lengte, onder de douche. Het toilet is zo groot dat er moeiteloos zes stoelen economy class in zouden passen, maar juist daardoor een wonder van efficiëntie en duurzaamheid. Kortom: we kunnen nieuwe miljardenorders – gegarandeerd klimaatneutraal – met vertrouwen tegemoet zien.

           Dit stuk verscheen ook als column in ‘De Republikein’, nr. 4, december 2019.

/0 Reacties/door

Máxima en de fiscus

Máxima heeft zich uitstekend aangepast

De Oranjes hoeven nauwelijks belasting te betalen, maar zelfs het luttele dat ze de fiscus verschuldigd zijn, proberen ze te ontwijken. Máxima heeft zich moeiteloos aangepast aan de gewoonte
van haar schoonfamilie. Toen de RVD onlangs beweerde dat de koningin teveel belasting had betaald, wist ik dat de dienst weer eens bezig was ons een loer te draaien.

Máxima had volgens krantenberichten immers niet te veel maar juist te weinig afgedragen voor haar landgoed van drieduizend hectare in Patagonië (Zuid-Argentinië). Op Máxima’s terrein staat een luxe hotel met vijf kamers dat wordt gerund door haar peettante Marcela. Als Máxima zelf met haar familie komt logeren gaat Estancia Pilpilcura voor gewone gasten op slot.

Veel rijke buitenlanders hebben grond in Patagonië gekocht. Wat ze met elkaar gemeen hebben is een belastingfobie.
SusanaLara, een plaatselijke onderzoeksjournaliste, wilde weten of die grootgrondbezitters netjes hun belasting afdragen. Een beetje rare onderzoeksvraag. We weten immers allemaal dat rijke mensen weinig of geen geld naar de fiscus overmaken.

De uitkomst van haar onderzoek was dan ook voorspelbaar. Ze betaalden allemaal te weinig. Ook Máxima, de koningin van de microkredieten, maakte maar een microbedragje aan de fiscus over. Ze had wel iets betaald voor haar landgoed, maar helemaal niets voor de bebouwing.
En laat ze nou ook nog ‘vergeten’ hebben op te geven dat tante Marcela namens haar Estancia Pilpilcura runt. Hotels zijn verboden. Volgens het bestemmingsplan is alleen landbouw, veeteelt of mijnbouw toegestaan.

Onze ambassadeur in Argentinië besprak de kwestie met de gouverneur van de provincie Rio Negro waar Máxima’s landgoed ligt. Was het waar dat ze belasting had ontdoken? De gouverneur verzekerde dat daarvan geen sprake was. En het hotel dan dat in strijd was met het bestemmingsplan? De gouverneur stelde zich flexibel op en vond dus niet dat er sprake was van commerciële activiteiten die toestemming behoefden.

Of de gouverneur ruggenspraak heeft gehouden met president Mauricio Macri weten we niet. Kerst 2016 bracht de familie Macri, samen met Máxima en haar gezin door, op Estancia Pilpilcura.
Uit stukken van de belastingdienst blijkt dat Máxima inmiddels alle verschuldigde belastingen heeft betaald en dat ook haar onroerend goed nu geregistreerd staat. Maar wel pas ná verschijning van het artikel van Lara.

Volgens de ambassade berustte alles op een misverstand. Volgens Lara is dat onzin. Máxima heeft 10 jaar aantoonbaar te weinig betaald. In plaats van een boete boete kreeg ze alle begrip. Het ging trouwens maar om een luttel bedrag: het perceel en de bebouwing had maandelijks ongeveer 100 euro aan belasting moeten opbrengen.

De RVD verklaarde namens de koningin dat er administratieve fouten waren gemaakt waarvan de schuld geheel bij de Argentijnse overheid lag. Máxima had zelfs té veel belasting betaald. Toen de noodtoestand in de provincie van kracht was en ‘volgens lokale regelgeving het betalen van belasting niet aan de orde was, is koningin Máxima wel onverplicht belasting blijven betalen.’
Voortaan beter opletten Máx! Oranjes smijten nooit geld over de balk.

Dit stuk verscheen eerder in De Republikein, nummer. 3, september 2019

 

/1 Reactie/door

Oranje en Onkosten

Geld, Koningshuis en Onkosten

Als het om geld, onkostenvergoedingen en het Huis van Oranje gaat, verandert er nooit iets. Ministers verzinnen uitvluchten en draaien  steevast om de hete brij heen. Voor problemen met het koningshuis zijn ze allergisch.
Hieronder een fragment uit mijn boek Bernhard. Niets was wat het leek  uit 2014. De prins had een excessieve vloot aan rijdend en vliegend materiaal waarvoor de belastingbetaler moest opdraaien. Ministers verduisterden daarom de kosten van Bernhard om gezeur, kritiek en erger te voorkomen. De overeenkomsten met de meubelinterieurkwestie die NRC vandaag naar buiten bracht zijn buitengewoon opvallend.

Neveninkomsten

Wat bracht Bernhard tot zijn nering? Als echtgenoot van Juliana toucheerde hij twee ton per jaar van de Nederlandse Staat. Als Inspecteur-generaal van de Koninklijke Landmacht kreeg hij een vergoeding in de vorm van representatiekosten van 10000 gulden per jaar. Voor zijn nieuwe taak had de prins een auto nodig. Het onderhoud en de benzinekosten kon hij declareren. Over onkostenvergoedingen koesterde de prins ruime opvattingen. Alle facturen stuurde hij door naar het ministerie van Oorlog. Een auto hoefde hij uiteraard niet uit zijn representatiekosten te betalen. Bernhard had auto’s bij de vleet. Vliegtuigen trouwens ook.

Hij was al spoedig de grootse particuliere auto- en vliegtuigbezitter van Nederland. Sommige auto’s waren eigen bezit, maar de meeste waren achtergelaten door de bezetter en vielen de Nederlandse staat toe als oorlogsbuit. Bernhard had daar geen boodschap aan. Hij nam wat hij wilde en liet ook de mannen van zijn BS delen in de confiscatievreugde. Het maakte hem buitengewoon populair. De redenering binnen de BS was dat na vijf jaar van roven door de Duitsers het nu hoog tijd was voor revanche onder het motto ‘pak wat je pakken kunt’.
(…)
Bernhard en zijn staf op Het Loo hadden een eigen luchtmacht en wagenpark met daarin onder andere de geconfisqueerde Mercedes van de Duitse Rijkscommissaris Seyss-Inquart. Het was de gewoonte om achtergelaten Duitse auto’s bij de prins in te leveren. Zo bezat hij een Lancia en een Alfa Romeo, zes Mercedessen, een Buick, een Horch en een Mercury Sedan. Zijn staf reed rond in acht jeeps. Bernhard schuwde ook de betere motorfiets niet en had twee Harleys, een B.S.A., een Calthorpe, een Matchless en een Ariel in zijn stal. Verder stonden er vrachtauto’s jeeps en amfibievoertuigen op zijn naam.

Een aantal auto’s werd door Bernhards persoonlijke staf gebruikt; de rekeningen gingen naar het ministerie van Oorlog. Dat hij tegelijkertijd over een aantal vliegtuigen beschikte, kon de minister evenmin zijn ontgaan, want de onkosten- en brandstofrekeningen belandden allemaal op zijn bureau. Wat een Inspecteur-generaal van de landmacht met al dat vliegend en rijdend materieel moest wist niemand, maar zoals gewoonlijk vonden de meeste betrokken bewindslieden het moeilijk hem terecht te wijzen, laat staan vragen te stellen.

De prins zelf vond zijn vliegende speeltjes wat aan de kleine kant. Hij bezat vijf, mogelijk zes toestellen. Twee ervan had hij in de oorlog cadeau gekregen, vier waren in beslag genomen Duitse vliegtuigen. Bernhard eiste voor zichzelf een toestel met meer allure, een Inspecteur-generaal van de krijgsmacht waardig. Na de oorlog was er keuze genoeg, en zijn vriend Bedell Smith had een prachtige Dakota in de aanbieding. De minister van Oorlog moest het toestel vanzelfsprekend betalen, hoewel hij niet overtuigd was van het nut.

Om hem over de streep te halen onderstreepte Bernhard dat het vliegtuig door zowel koningin Wilhelmina, als prinses Juliana en hemzelf kon worden gebruikt voor officiële reizen. Ook leden van het kabinet zouden er gebruik van kunnen maken. Via wat rekensommetjes liet hij zien hoe stom het zou zijn de Dakota niet te kopen. En voor de prijs hoefde de regering het niet te laten. Een vriendenprijsje. Om de zaak te bespoedigen schreef hij de minister-president dat de minister van Oorlog de indruk had gewekt dat de zaak in orde was. Bernhard had het ontvangstbewijs voor de machine persoonlijk getekend, ‘te goeder trouw’ uiteraard, zodat hij nu verantwoordelijk was voor de betaling. Dat besefte hij heel goed, maar hij verwachtte wel een bevredigende oplossing voor de kwestie. Die kwam er. Het ministerie draaide op voor de benodigde 25000 dollars en Bernhard kon ermee vliegen wanneer het hem uitkwam. Op kosten van de staat en vanaf Soesterberg. Wel zo handig als je in het Gooi woont.

De representatiekosten voor Inspecteur-generaal, op papier vastgesteld op 10000 gulden per jaar, kreeg hij direct op zijn rekening gestort. Alle kosten die hij maakte declareerde hij naar eigen goeddunken. De Dakota had hij op handige wijze de regering in de maag gesplitst, zodat hij daar vanuit declaratieoogpunt geen omkijken meer naar had. Hij kon het toestel steeds met voorrang gebruiken (heden ten dage geniet het staatshoofd nog steeds voorrang, ook boven de minister-president). De luchtvloot van Bernhard stond bekend als de ‘Vliegdienst van Z.K.H. Prins Bernhard’.

De kosten voor het uitgebreide wagenpark en de kleine vloot vliegtuigen liepen behoorlijk op – zeker in een land waar geld schaars was – maar geprotesteerd werd er nauwelijks. Het ministerie van Oorlog draaide grotendeels op voor het onderhoud en brandstofkosten.
Voor de tweede helft van 1945 alleen al diende de prins een declaratie in voor vliegtuigonderhoud van 8000 gulden. Hij was toen nog maar vier maanden in dienst als Inspecteur-generaal. Vanzelfsprekend betaalde hij de onkosten van zijn omvangrijke staf, ondergebracht in twee villa’s, evenmin uit eigen zak. Het ministerie van Oorlog besloot om het onderhoud voor vliegtuigen die als privé-eigendom werden beschouwd per 1 augustus 1946 stop te zetten. Er werden geen woorden aan vuil gemaakt dat het eigenlijk staatseigendom was. De minister van Oorlog liet niet na erop te wijzen dat de 10000 gulden representatiekosten van de prins een ‘billijke vergoeding’ was voor de onkosten die uit de vervulling van zijn functie als Inspecteur-generaal voortvloeiden.

De Algemene Rekenkamer constateerde in een brief aan de minister-president dat de kosten de pan uit rezen. Ze somde op: het stafkwartier de Zwaluwenberg in Hilversum met een huurprijs van 5040 gulden per jaar terwijl de inrichting van het gebouw 47000 gulden had gekost. Voor het onderhoud van de tuinen en het complex stond 5000 in de boeken. De huisvesting van zijn adjudant vergde 3000 per jaar, voor de huisvesting van een Canadese luitenant-kolonel militair was nog geen bedrag bekend (net zo min als wat hij daar te zoeken had). De Vliegdienst van de Inspecteur-generaal van de Landmacht had 1 augustus 1946 30000 gulden gekost, en verder waren er nog een aantal punten van discussie.

De Rekenkamer wilde graag weten wat ‘de doelmatigheid’ van al die uitgaven was. De Rekenkamer maakte er ook bezwaar tegen dat al die uitgaven waren verspreid over een ‘groot aantal begrootingsposten’. Vanuit het oogpunt van overzichtelijkheid prefereerde de Rekenkamer een begrotingspost waarop alle uitgaven waren verantwoord die verband hielden met ‘de positie van Zijne Koninklijke Hoogheid.’

De minister van Oorlog, door de minister-president om commentaar gevraagd, vond dat de kosten ‘redelijk en verantwoord’ waren. Tegelijkertijd maakte hij bezwaar om de uitgaven van prins Bernhard op één begrotingspost samen te vatten. Vermoedelijk omdat hij de kosten – in weerwil van zijn eigen woorden – eigenlijk te hoog vond. Als die onder één noemer werden gebracht zou dat kunnen leiden ‘tot een openbare en zeer zekere ongewenste kritiek op de uitgaven van Zijne Koninklijke Hoogheid’.

Uit: Bernhard. Niets was wat het leek, pp. 210-213
De eindnoten (bronnen) zijn in dit fragment weggelaten, maar staan uiteraard wel in het boek.

Voor het NRC-artikel: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/08/de-geheime-deal-rond-de-paleismeubels-van-de-koninklijke-familie-a3972645

/0 Reacties/door

Prinses Christina en Greet Hofmans

De Greet Hofmansaffaire heeft nooit bestaan

Bij het overlijden van prinses Christina haalden vrijwel alle kranten de oude mythe van stal dat gezondheidsbidder Greet Hofmans door koningin Juliana naar paleis Soestdijk was gehaald om Christina – die toen nog Marijke heette – van een ernstige oogkwaal te genezen. Zo schreef bijvoorbeeld Het Parool vandaag (online editie) dat Christina’s kwaal voor ‘Juliana aanleiding om zelfverklaard gebedsgenezeres Greet Hofmans in te vliegen, wat leidde tot serieuze spanningen met prins Bernhard. Geruime tijd dreigde zelfs een echtscheiding. Intriges, spanning en seks aan het hof. Dankzij prins Bernhard.

Nederlands befaamdste hofintrige is ten onrechte vernoemd naar Greet Hofmans. De gebedsgenezeres zou de monarchie op haar grondvesten hebben doen trillen. Maar wat hardnekkig nog steeds (ook vandaag weer) de ‘Greet Hofmansaffaire’ wordt genoemd, was een doodgewone huwelijkscrisis, met Bernhard en zijn overspelige gedrag als hoofdschuldige. Juliana had er schoon genoeg van.

Op paleis Soestdijk woedde als sinds de beginjaren vijftig een complete oorlog tussen Juliana en Bernhard. ‘Juliana-Bernhardcrisis’ zou dan ook een betere omschrijving van de affaire zijn geweest, maar de mythe wil nu eenmaal dat vorstelijke huwelijken een sprookje zijn en in koningssprookjes wordt niet gescheiden. Daarom kreeg Greet de schuld en het moet gezegd dat ze de ideale zondebok was.

Ten onrechte is altijd beweerd dat Juliana de gebedsgenezeres naar Soestdijk haalde om Marijke van haar oogaandoening te genezen. Artsen bleken daartoe niet in staat, en daarom zou Juliana als diepgelovige vrouw haar hoop op Greet hebben gevestigd. IJdele hoop, weten we nu, maar Hofmans groeide uit tot een belangrijke steun voor de wanhopige Juliana die aan de lopende band door Bernhard met andere vrouwen werd bedonderd. Hij nam zijn toenmalige favoriete vriendin Lady Ann Or Lewis zelfs mee op familievakantie naar Zwitserland. Wel bevredigend voor hem maar vernederend voor Juliana.

Greet Hofmans groeide in die situatie steeds meer  uit tot Juliana’s steun en toeverlaat en beide vrouwen werden vriendinnen. Greet was regelmatig op het paleis te vinden. Maar invloed op staatszaken, zoals Bernhard heeft beweerd, had ze niet.

Het was Bernhard, niet Juliana, die Hofmans naar het hof heeft gehaald. In tegenstelling tot zijn vrouw ging Bernhard door voor zakelijk, maar in religieus opzicht was hij minstens net zo ‘zweverig’ als Juliana. Bernhard wilde zijn lievelingspaard naar de Olympische Spelen van 1952 sturen en had Greet (die een vriend had aanbevolen) om raad gevraagd. Greet zou in direct contact staan met God en Bernhard dacht daar zijn voordeel mee te kunnen doen.

Humor kon de goede Greet niet worden ontzegd: ze adviseerde Bernhard een dieet met veel vlees en room. Ook gehaktballetjes geweekt in melk zouden de conditie van zijn renpaard paard ten goede komen. Hooi en gras, het reguliere voer, raadde ze af. Bernhard heeft achteraf beweerd dat hij Greet op de proef had willen stellen met zijn vraag en dat hij er uiteraard niet in was getrapt. We weten dat de prins wel vaker loog. Zo vaak zelfs, dat je er boeken mee kunt vullen (wat ik ook daadwerkelijk heb gedaan).

Wat was er in die tijd eigenlijk aan de hand? In de buitenlandse pers doken verhalen op over de crisis op Soestdijk, maar de Nederlandse pers hulde zich in diep stilzwijgen. Over het koningshuis schreef je als krant uitsluitend positief gestemde stukken.

De zogenaamde Greet Hofmansaffaire ging in feite helemaal niet over Hofmans maar over de onhoudbare situatie op Soestdijk. Juliana was het spuugzat dat Bernhard vrijwel permanent op reis was, met talloze vriendinnen het bed indook en zich zelfs door een van hen, Lady Ann, liet vergezellen als het gezin met vakantie ging.

Juliana had het, kortom, helemaal gehad met haar overspelige echtgenoot. Hij bemoeide zich ook nauwelijks met hun kinderen en in tegenstelling tot haarzelf koesterde hij ultrarechtse politieke ideeën en ging hij om met  vrienden die zij verafschuwde.
Juliana probeerde in de Koude Oorlog – tot afschuw van Bernhard – een matigende rol te spelen.

Scheiden was in de tijd vrijwel onmogelijk, al heeft Juliana er wel mee gedreigd. Een scheiding zou een einde hebben gemaakt aan Bernhards extravagante luxeleventje van reizen, feesten en uitgaan. De prins besefte maar al te goed dat hij zijn status uitsluitend aan zijn vrouw had te danken. Om zijn playboyleventje te redden begon hij geruchten rond te strooien. Greet zou een grote invloed hebben op de koningin en haar zelfs in staatszaken adviseren.

Tegen minister-president Willem Drees beweerde Bernhard dat zijn vrouw stapelgek was geworden en door de rechter uit de ouderlijke macht moest worden gezet. Drees vond dat een ‘waanzinnige gedachte’. Het laatste wat hij wilde was een koningscrisis, want die zou ook zijn eigen positie fors kunnen aantasten. Bovendien stond Drees pal achter de koningin.

Om een oplossing te forceren benaderde Bernhard in het geheim het Duitse weekblad Der Spiegel met verzonnen verhalen over de zogenaamde hofintriges van Greet: de Hofmans-affaire was geboren.
Dat het kabinet de invoer van Der Spiegel in Nederland verbood, kon niet voorkomen dat het nieuws hier toch doorsijpelde. Een commissie van wijze mannen moest de kwestie oplossen. Ook Bernhard en Juliana werden door de commissie gehoord. Bernhard loog alles aan elkaar vast en de ‘wijze mannen’ geloofden hem. De prins bereikte wat hij wilde en kon zijn buitensporig luxe leventje op kosten van de Nederlandse staat gewoon voortzetten.

Het echtpaar is sinds de affaire altijd in gescheiden vleugels van paleis Soestdijk blijven wonen, al werd tegenover de buitenwereld de schijn van een harmonieus huwelijk opgehouden.

We moeten de dingen benoemen zoals ze zijn en met Christina ook eindelijk eens de mythe van de Greet Hofmansaffaire ten grave dragen. Het was de Juliana-Bernhard-huwelijkscrisis. Met Hofmans had de Greet Hofmansaffaire niets te maken

/0 Reacties/door

Een staaltje van vorstelijk onbenul

De ‘idiosyncrasy’ van koningin Wilhelmina

Dagblad Trouw kwam onlangs met ‘nieuws’ over koningin Wilhelmina. Ze zou van plan geweest zijn hoge Duitse nazi’s uit te ruilen tegen Leopold III van België die gevangen zat en voor wiens leven ze vreesde. Hoe ze haar plan dacht te verwerkelijken blijft een raadsel.

Haar minister van Buitenlandse Zaken Eelco van Kleffens noteerde Wilhelmina’s gedachtenspinsels braaf in zijn dagboeken. Vaak nam hij haar niet serieus. Dat was ook het geval toen ze miljoenen Duitsers wilde deporteren.

Wilhelmina wilde namelijk voorkomen dat Duitsland ooit weer een gevaar voor Nederland werd. Ze maakte de Amerikaanse president Roosevelt per brief deelgenoot van haar plan. De gehele Duitse bevolking in de buurt van de Nederlandse grens moest gedwongen worden naar een of andere uithoek te verhuizen. Na al die jaren onder Hitler waren ze ongetwijfeld allemaal nazi geworden. Dus moesten ze allemaal op transport.

Ze vroeg Van Kleffens haar plan aan te kaarten bij de Amerikanen en ervoor te zorgen dat het onderdeel werd van de capitulatievoorwaarden. De minister maakte haar voorzichtig duidelijk dat er voor haar plan geen draagvlak zou zijn. In een brief aan ambassadeur Alexander Loudon in Washington klaagde hij: ‘Mijn telegram over de onwenschelijkheid van openbare bespreking van het vraagstuk der al of niet verbanning van Nazis en andere rotmoffen hangt samen met een waarschijnlijk tijdelijke idiosyncrasie van HM, die alle Nazis (“natuurlijk met vrouwen en kinderen, ziet U”) doodeenvoudig wil verbannen: “U wil daar dus wel voor zorgen.” Jawel, jawel, het is immers zoo reëel gedacht en zoo simpel van uitvoering.’

Roosevelt heeft nooit gereageerd op Wilhelmina’s plan, Hij had het helemaal met Hare Majesteit  gehad nadat hij haar een keer over de vloer had gehad in zijn buitenhuis Hyde Park Mansion. De president arriveerde daar volgens de notities van Van Kleffens veel te laat, en toen hij er eindelijk was, vulde hij de resterende tijd met anekdotes en grappen. In overleg met Wilhelmina had hij evident geen zin. Tot immense teleurstelling van ons staatshoofd, noteerde Van Kleffens.

Als goed diplomaat bleef Roosevelt beleefd en in de officiële verslagen tref je ook geen onvertogen woord over Wilhelmina aan. Maar in familiekring beschreef hij haar als een bekrompen en onaangenaam mens. Dat heeft zijn kleinzoon Curtis naar buiten gebracht. De president en zijn echtgenote Eleanor vonden Wilhelmina ‘een bigotte, onzuiver redenerende, onmogelijk veeleisende, intens egocentrische oude dame, iemand zonder enig inzicht in de werkelijke machtsverhoudingen in de wereld.’

Wie kennis neemt van Wilhelmina’s plannen voor uitruil en deportatie kan de president geen ongelijk geven.

Dit stukje verscheen eerder in Argus, 14 mei 2019

/0 Reacties/door

Reacties op Het Instituut

,

Reactie NIOD: Het NIOD heeft kennis genomen van het verschijnen van Het Instituut van Gerard Aalders. Het Instituut is een persoonlijk relaas, en gaat voor een belangrijk deel over conflicten tussen personen die in meerderheid al geruime tijd niet meer werkzaam zijn bij het NIOD. Om reden van privacy is het NIOD als werkgever niet gemachtigd om mededelingen te doen aangaande interne, persoonlijke aangelegenheden.

Wel hechten wij er aan vast te stellen dat Gerard Aalders, in de jaren waarin hij als onderzoeker in dienst van het NIOD was, al dan niet op eigen titel, alles heeft kunnen publiceren wat hij wenste te publiceren.

Reactie voormalig NIOD-directeur Hans Blom: „Het boek en de inhoud daarvan zijn mij bekend. Ik heb besloten daarop niet te reageren.”

Reactie voormalig NIOD-bestuurslid Jan Bank: „Ik laat zijn beweringen voor rekening van de heer Aalders en heb verder niet de behoefte om te reageren.”

Bovenstaande reacties stonden vandaag, 18 april, in NRC die mij had geïnterviewd over mijn nieuwe boek. In Het Instituut beschrijf ik hoe directie en bestuur van het NIOD zich menigmaal zonder noemenswaardig tegenstribbelen schikten naar de wensen van politiek Den Haag en Soestdijk. Ik baseer mijn boek voor een belangrijk deel op correspondentie en rapporten die werden geproduceerd naar aanleiding van onderzoeken die ik uitvoerde. Als ik onderzoek doe, krijg je de resultaten van mijn bevindingen. Met gedroomde of gewenste uitkomsten van opdrachtgevers houd ik uit principe geen rekening. Directie en bestuur gingen daar niet altijd in mee en gooiden zo de naam van het NIOD als onafhankelijk geschiedenisinstituut te grabbel.

Het boek is dus geen ‘persoonlijk relaas’ en het gaat evenmin over conflicten met mensen die ‘al geruime tijd niet meer werkzaam zijn bij het NIOD.’ Het gaat in essentie over het NIOD, dat als gerenommeerd wetenschappelijk instituut helemaal niet zo onafhankelijk was als zijn reputatie doet vermoeden. Het schikte zich al te slaafs naar de wensen van Den Haag en het koningshuis. Dát was de oorzaak van de conflicten waarin ik als onderzoeker verzeild raakte. Ik heb me altijd tegen externe inmenging verzet, hetgeen hevige spanningen opleverde met directie en bestuur. Dát is het onderwerp van mijn boek.

Loe de Jong liet zich niet overdonderen door politici en ministers en weerstond ook zware druk als het ging over het koningshuis. Dat hij een zwak had voor het koningshuis, met name voor koningin Wilhelmina, deed daar niets aan af. In mijn tijd op het NIOD (1993-2010) was die onafhankelijkheid vaak ver  te zoeken.  Soms vreesde ik zelfs voor mijn baan. Om dat nu af te doen als ‘conflicten tussen personen’ is meer dan ridicuul. Dat het NIOD zich in zijn reactie ook nog verschuilt achter redenen van privacy is te bizar voor woorden.

De reactie van Blom kan ik, in tegenstelling tot die van Bank, wel waarderen. Bank doet alles af als ‘beweringen’. Dat is een rare uitspraak voor een bestuurslid dat verondersteld wordt garant te staan voor onafhankelijke geschiedschrijving. Bank zat met de chef van de afdeling onderzoek, Peter Romijn, in de begeleidingscommissie van de affaire Sanders, het boek waarin het NSDAP-lidmaatschap van prins Bernhard wordt onthuld.

Bank schikte zich zonder morren naar de wensen van Den Haag en Soestdijk. Als de kwestie niet was uitgelekt naar Het Parool was het boek wellicht nooit verschenen. Bank heeft zijn overwegingen en tekstsuggesties die bedoeld waren om het gedrag van de prins – waar ook maar mogelijk – te vergoelijken, uitgebreid op papier gezet. Zijn opmerkingen, bedenkingen én pogingen tot vergoelijking liggen ten grondslag aan de passages in het boek die gaan over het nazilidmaatschap van Bernhard. Ik baseer me, kortom, op zijn eigen teksten. Dat Bank dat nu meent te kunnen afdoet als ‘beweringen’ vind ik verbijsterend.

Op internet en YouTube zijn interviews te zien n.a.v. het verschijnen van Het Instituut:
Café Weltschmerz/Argus:

Radio 1 Kunststof:  https://www.nporadio1.nl/kunststof/onderwerpen/498882-gerard-aalders-historicus-schrijver

/2 Reacties/door